Wywiad z ks. dr hab. Robertem J. Woźniakiem

Robert M. Rynkowski: Robercie, jesteś ostatnio najpopularniejszym teologiem w Polsce…

ks. Robert J. Woźniak: Dlaczego?

R.M.R.: Chyba nawet kardynał Stanisław Dziwisz nie ma tylu zdjęć z papieżem, ile ty masz. Czy o tym, że zostałeś tłumaczem papieża Franciszka, zdecydowała tylko twoja znajomość języków, pewnie głównie hiszpańskiego, czy też miało znaczenie również to, że jesteś teologiem, na dodatek dogmatykiem?

R.J.W.: Powiedziano mi, że papież chce mieć kogoś z doktoratem z teologii.

R.M.R.: Robercie, nie mogę o to nie zapytać: czy w czasie Światowych Dni Młodzieży była okazja do zamienienia z papieżem choć paru słów na temat teologii?

R.J.W.: Tak, oczywiście. I to już na samym początku. W drodze z lotniska papież opowiadał mi o swoich lekturach teologicznych. Od Ireneusza aż do Balthasara. Wyobraź sobie, że przeczytał on nawet słynne, długie i ciężkie, opracowanie dziejów duchowego dziedzictwa Joachima z Fiore spod ręki de Lubaca.

R.M.R: Oczywiście nie zapytam, czy papież jest teologiem, bo twierdzę, że każdy nim jest. Zapytam więc inaczej: jakim według ciebie papież jest teologiem?

R.J.W.: Papież Franciszek świetnie się orientuje w teologii i wydaje mi się, że jest jej pasjonatem. Dużo i często rozmawialiśmy chociażby o duchowym charakterze teologii.

 R.M.R: Czy papież zna polską teologię? Oczywiście to w gruncie rzeczy pytanie o to, czy polska teologia jest w świecie znana i w jakiś sposób oddziałuje na teologię światową.

R.J.W.: Chyba jej nie zna. Bariera języka jest jednak ogromna.

R.M.R.: Często szuka się jakiegoś światowego centrum teologicznego. Bez wątpienia w poprzednim wieku było ono w Europie, a nawet może w krajach niemieckojęzycznych. Czy dzisiaj można wskazać takie centrum, a jeśli tak, to gdzie ono według ciebie się znajduje? Czy to, że papież jest z Ameryki Południowej, oznacza, że właśnie tam jest to centrum?

R.J.W.: Nie wiem, czy dzisiaj można mówić w ogóle o centrum. Postmodernizm to risome, kłącze, labirynt bez centrum. Poza tym sama teologia jest w dużym impasie. W ostatnim czasie – mam na myśli okres po soborze – dużo się działo. Potrzeba wciąż czasu na przyswojenie sobie wielkich dzieł teologów tego formatu co Guardini, de Lubac, Rahner, Balthasar… Trochę jesteśmy w ich cieniu.

Pamiętajmy również, że obecnie mamy potężny kryzys samej filozofii, która zazwyczaj dostarczała pojęć teologii.

W Ameryce Południowej nie ma jakiejś wielkiej teologii. Nawet ponoć rodzimy jej produkt, teologia wyzwolenia, został przywieziony z Europy, szczególnie z Niemiec. W Ameryce Północnej natomiast mamy dużo szczątkowych studiów historycznych, co oczywiście dobrze rokuje na przyszłość. Po badaniach historycznych, w dużej mierze bardzo przełomowych, przyjdzie tam zapewne okres większych syntez.

Azja to zupełnie oddzielny problem. Mój ogląd anglojęzycznej i francuskojęzycznej literatury, jaka tam powstaje, pozwala mi diagnozować wiele problemów systemowych, jakie napotyka ta teologia. Jednym z największych jest zbyt duże, moim zdaniem, dążenie do emancypacji, nadmierny nacisk na inkulturację, z pominięciem konieczności dostosowania kultury do przesłania Ewangelii.

R.M.R: A jakimi głównymi tematami zajmuje się dzisiejsza teologia? Co jest dla niej najważniejsze? A może nie da się wskazać takich tematów?

R.J.W.: Nie mamy dzisiaj dobrego czasu do podejmowania wielkich zagadnień i prób wielkich spekulacji. Teologia staje się coraz bardziej jedną z nauk społecznych, teorią międzyludzkich relacji. Ona również doświadcza silnych prądów sekularyzacyjnych. W dość dużej liczbie ośrodków w Niemczech teologia stała się agendą postkantowskiej filozofii, za cenę znaczącej marginalizacji Objawienia i jego źródłowości. W tej perspektywie jednym z tematów silnie powracających jest odnowiona teodycea, której ambicją jest apologia Boga, usprawiedliwienie Go za okropności świata.

R.M.R.: To przejdźmy teraz do twojej teologii. Jesteś autorem dwóch ważnych książek teologicznych, „Przyszłość, teologia, społeczeństwo” oraz „Różnica i tajemnica. Objawienie jako teologiczne źródło ludzkiej sobości”; za tę pierwszą dostałeś nagrodę im. ks. prof. Józefa Tischnera. Jaka jest więc twoja teologia, jakie są jej najważniejsze tematy?

R.J.W.: Od lat poszukuję formuły, która dobrze wyraziłaby istotę chrześcijaństwa. Próbuję odkrywać jego relacyjną naturę i strukturę. Dlatego też interesuje mnie egzystencjalny wymiar prawd wiary. Za motto mojej teologii przyjmuję dwa stwierdzenia: „aby mieli życie” i „chwałą Boga jest człowiek żyjący, a życiem człowieka jest oglądanie Boga” (Ireneusz). -.

R.M.R.: Jeśli poproszę cię o sformułowania definicji teologii ad hoc, to jaka ona będzie? Jak według ciebie da się krótko określić tę dziedzinę… no właśnie, czy dziedzinę naukową?

R.J.W.: Teologia jest słowem (refleksją, nauką) o Objawieniu Trójjedynego Boga przyjętym w wierze. Jeśli przyjąć, że teologia jest zbiorem logicznych, usystematyzowanych twierdzeń, które można zrozumieć i komunikować sensownie, to jak najbardziej można ją uznać za naukę. Natomiast ja sam nie kruszę kopii, aby dowodzić naukowości teologii. Wszystko zależy od definicji nauki, jaką przyjmiemy. Jeśli uznamy anglosaski podział wiedzy, to teologia nie jest nauką w sensie science.

R.M.R.: Często odwołuję się do twojego stwierdzenia sprzed kilku lat: „Życie kościelne może bujnie kwitnąć jedynie tam, gdzie kwitnie i teologia. Kwitnąca teologia jest dowodem kwitnącego życia kościelnego. […] Nasze wspólnoty bazowe, parafie, niejednokrotnie wysychają z braku myśli i ducha” (http://teologia.jezuici.pl/o-spolecznym-zaangazowaniu-teologii/). Czy nadal uważasz, że teologia jest potrzebna na poziomie życia parafialnego? Czy nie mają racji ci, którzy twierdzą, że trzeba stawiać na konkretne działania albo charyzmaty?

R.J.W.: Tak, zdecydowanie tak uważam. Po pierwsze, doświadczenie uczy, że po chrześcijańsku te dwie formy (duszpasterstwo i teologia) się nie wykluczają, ale wręcz zakładają. Mamy dzisiaj, niestety coraz częściej, do czynienia z duszpasterstwem emotywistycznym. Zastanawiam się, komu i dlaczego tak bardzo zależy na „ogłupieniu” duszpasterstwa. Nie idzie o to, żeby z ambony robić uniwersytecką katedrę, ale o to, aby teologia uniwersytecka otwarła się na duszpasterstwo, stała się czymś więcej niż jedynie teorią, a z drugiej strony, aby duszpasterstwo otwarło się na teologię, na myślenie, na wiarę myślącą. To zadania szczególnie ważne dzisiaj, kiedy przyszło nam żyć w oparach wielkiego neoromantyzmu, postmodernistycznej apoteozy uczyć i płynnej wizji życia społecznego.

R.M.R.: Robercie, a jaka teologia twoim zdaniem mogłaby trafić pod strzechy? Jaka musiałaby ona być?

R.J.W.: Jak wspomniałem wcześniej, powinna to być teologia egzystencjalna, nastawiona na wyjaśnianie życia, na praktykę chrześcijańskiej caritas, która ostatecznie „wszystko wyjaśnia”.

R.M.R.: Dziękuję ci za rozmowę.

R.J.W.: Dziękuję.