Fundamentem, na którym opiera się wiara chrześcijaństwa jest wszystko to, co zawiera się w Bożym Objawieniu. To nie człowiek określa podstawy religii, ale to Bóg, w swojej nieskończonej miłości zaprasza człowieka do poznania Siebie, w konsekwencji zaś do przyjaźni ze Sobą. Tę prawdę wyraża Magisterium Kościoła w Konstytucji Dogmatycznej o Objawieniu Bożym Soboru Watykańskiego Drugiego: „Spodobało się Bogu w swej dobroci i mądrości objawić siebie samego i ujawnić nam tajemnicę woli swojej (por. Ef 1,9), dzięki której przez Chrystusa, Słowo Wcielone, ludzie mają dostęp do Ojca w Duchu Świętym i stają się uczestnikami boskiej natury (por. Ef 2,18, 2 P 1,4). Przez to zatem objawienie Bóg niewidzialny (por. Kol 1,15, 1 Tm 1,17) w nadmiarze swej miłości zwraca się do ludzi jak do przyjaciół (por. Wj 33,11, J 15,14-15) i obcuje z nimi (por. Bar 3,38), aby ich zaprosić do wspólnoty z sobą i przyjąć ich do niej”. 

W dalszych passusach cytowany dokument traktuje o przekazywaniu Objawienia Bożego. Jedną z form owego przekazu Bożego Orędzia, jak stwierdza Vaticanum II, jest Tradycja. Próba teologicznego określenia oraz zrozumienia, czym jest Tradycja znajdowała swój wyraz w pismach i praktyce Kościoła, począwszy od nowotestamentalnych pism apostolskich, poprzez pisma Ojców Kościoła, refleksje średniowiecznych teologów, nauczanie soborów powszechnych, aż po czasy współczesne. W XIX wieku, w sposób szczególny J. H. Newman włożył ogromny wysiłek w refleksję nad Tradycją, także kontekście studiów patrystycznych. Zatem przez wieki studiowanie samej Ewangelii oraz innych pism wyrastających z Tradycji było uznane za warunek konieczny bycia teologiem.

Pogłębienie rozumienia pojęcia Tradycji w twórczości teologicznej jednego z czołowych i bezpośrednich twórców soborowej konstytucji o Objawieniu Bożym Dei Verbum – Henri de Lubaca jest podstawową inspiracją tego artykułu, prezentowanego w kilku fragmentach na łamach Kleofasa.

Wydaje się rzeczą właściwą aby na początku zapoznać się z rysem biograficznym omawianego teologa, aby możliwie najlepiej zrozumieć kierunki teologicznego myślenia wyrażonego w piśmiennictwie omawianego autora.

***

Henri Joseph Sonier de Lubac urodził się 20 lutego 1896 r. w Cambrai (Francja). W 1913 wstąpił do nowicjatu liońskiej prowincji Towarzystwa Jezusowego. Następnie w 1914 został powołany do armii francuskiej. Brał udział w walkach podczas I. wojny światowej. Doświadczenia związane z wojną wywarły głębokie piętno na de Lubacu, co też znalazło swój wyraz w jego refleksji teologicznej. Po wojnie kontynuował studia filozoficzno – teologiczne w  Anglii (1919 – 1926, Canterboury, wyspa Jersey) oraz we Francji (1926 – 1928, Lyon – Fourviere). Podczas formacji zakonej oraz studiów zetknął się ze znakomitymi myślicielami, takimi jak . Maurice Blondel, czy Pierre Teilhard de Chardin, którzy wywarli znaczący wpływ na jego myśl i którym też poświęcił część swojej twórczości. Święcenia kapłańskie przyjął 22 sierpnia 1927 r. w Lyonie. Tam też w dwa lata później (1929) został mianowany profesorem teologii fundamentalnej. Pierwsza książka H. de Lubaca, Katolicyzm, opublikowana w 1938 r. na prośbę Y. Congara stała się, programem poruszanych przez niego tematów teologicznych. Katolicyzm jest dziełem głęboko zakorzenionym w Tradycji, jest niejako utkany z cytatów Ojców Kościoła niczym Sentencje Piotra Lombarda, zawiera również wypowiedzi teologów scholastycznych.  Wielu katolickich teologów i filozofów, jak np.: H. U. von Balthasar, J. Ratzinger, K. Wojtyła uważało Katolicyzm de Lubaca za kluczowe dzieło teologii katolickiej XX. wieku. Inne dzieła tego okresu oraz serie wydawnicze powstałe przy współudziale Teologa z Cambrai  to m.in. Corpus mysticum. Eucharystia i Kościół w wiekach średnich. oraz niezwykle wpływowe dzieło Nadprzyrodzoność. Studia historyczne; seria: Sources Chretiennes; czasopismo: Theologie. W roku 1950, pod wpływem encykliki Humani generis, krytycznie odnoszącej się do współczesnej myśli teologicznej, H. de Lubac, jakkolwiek nie potępiony imiennie, zostaje przez swoich przełożonych odsunięty od nauczania  teologii, a jego książki usunięto z jezuickich bibliotek oraz wycofano ze sprzedaży. Sytuacja taka trwała niemal dekadę. De Lubac (w przeciwieństwie do Congara) nigdy nie otrzymał zakazu publikacji. W tym czasie spod  jego pióra wyszły opracowania  dotyczące buddyzmu, studium n.t. biblijnej egzegezy Orygenesa oraz Medytacje o Kościele, o którym sam autor stwierdził we wstępie, iż stanowi ono echo podstawowych tekstów Tradycji. Henri de Lubac, w czasie swojego „zawieszenia” jako teologa nieustannie zgłębia myśl patrystyczną oraz scholastyczną. Owoce swojej pracy publikuje w latach 1959 – 1964. W tym też czasie znalazł się wśród czołówki teologów, do których Jan XXIII zwrócił się z prośbą o pomoc w redagowaniu tekstów na Sobór Watykański II. De Lubac miał swój udział w powstawaniu takich dokumentów jak, Dei Verbum, Lumen Gentium oraz Gaudium et Spes. W latach siedemdziesiątych de Lubac ulegał coraz większemu przygnębieniu, będąc świadkiem zaprzepaszczania we własnej ojczyźnie dokonań Soboru Watykańskiego II przez tzw. „postępowy” kler. W 1983 roku, mając blisko 87 lat, przyjął, jakkolwiek niechętnie i pod warunkiem, że nie zostanie biskupem, kapelusz kardynalski z rąk Jana Pawła II. Zmarł 4 września 1991 roku.

***

c.d.n.

***

W przygotowaniu niniejszej części artykułu korzystałem z następujących źródeł:

1. Sobór Watykański Drugi, Dei Verbum – Konstytucja Dogmatyczna o Objawieniu Bożym, Poznań 2002.
2. Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 1994.
3. Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja o powołaniu teologa w Kościele Donum veritatis, 1990.
4. Sobór Trydencki, dekret Sacrosancta…,  Sesja IV, 1546; red.: A. Baron, H. Pietras, Dokumenty Soborów Powszechnych, tom IV, Kraków 2004.
5. J. H. Newman, O rozwoju doktryny chrześcijańskiej, tłum. J. W. Zielińska, Warszawa 1998.
6. F. Kerr, Katoliccy teolodzy XX wieku, Kraków 2011.
7. P. Borto, Tradycja a Objawienie w teologii Yves’a Congara i Henri de Lubaca, Kielce 2007.
8. Leksykon teologów XX/XXI wieku, J. Majewski, J. Makowski (red.), Warszawa 2003.

p. s. w podstawowej systematyzacji czym jest chrześcijańska Tradycja, polecam stronę: szkolateologii.dominikanie.pl, która jest współtworzona przez moich braci z Zakonu Kaznodziejskiego:

Wstęp do teologii 11. Tradycja

Wstęp do teologii 11.2. Natura chrześcijańskiej Tradycji

Wdzięczność

To od niej należy rozpoczynać każde ludzkie działanie. Jestem wdzięczny przede wszystkim Dobremu Bogu za Jego bezwarunkową miłość do mnie, która przejawia się m.in. w powołaniu mnie do istnienia, dalej: za ludzi, których pozwolił mi spotkać. Jestem wdzięczny Bogu za teologię, ową scentia fidei – mowę o Bogu; tę, dzięki której człowiek znajduje język, aby próbować odpowiadać na najistotniejsze – tak sądzę – pytania dotyczące egzystencji, zwłaszcza życia wiary. Następnie: jestem wdzięczny za ludzi od których mogę się uczyć sztuki teologicznego myślenia tj. za moich braci w zakonie kaznodziejskim (począwszy od XIII w.), Księdzu Profesorowi Jerzemu Szymikowi, który w sposób inspirujący skierował moją uwagę na teologię i teologów współczesnych. Dziękuję również Panu Robertowi Rynkowskiemu, redaktorowi prowadzącemu KLEOFASA za zaufanie i zaproszenie; dziękuję, że mogę dzielić swoimi teologicznymi przemyśleniami na tej platformie. Dla młodego doktoranta jest to niezwykła przygoda oraz niecodzienne, wymagające wyzwanie.

---

jestem wdzięczny Panu Bogu

że

POMIMO WSZYSTKO

zostawił mi

wiarę

i mało tego:

pracowicie ją pomnaża –

– jak na Boga przystało

ks. Jerzy Szymik

---

Logike latreia

Wyrażenie logike latreía pochodzi z pierwszego wersu 12. rozdziału Listu do Rzymian:

„A zatem, proszę was, bracia, przez miłosierdzie Boże, abyście dali ciała swoje na ofiarę żywą, świętą, Bogu miłą, jako wyraz waszej rozumnej służby Bożej [ten logiken latreían]. Nie bierzcie więc wzoru z tego świata, lecz przemieniajcie się przez odnawianie umysłu, abyście umieli rozpoznać, jaka jest wola Boża: co jest dobre, co Bogu przyjemne i co doskonałe” (Rz 12,1-2).

Św. Hieronim tłumaczy to wyrażenie jako rationabile obsequium – rozumna służba. Łacińskie słowo obesquium, wraz z rozwojem języka, nabierało różnego znaczenia, od „duchowy”, „uduchowiony”, „niematerialny” po „rozumny”, „racjonalny”, „zgodny z naturą rzeczy”, „logiczny” .

Joseph Ratzinger, jeszcze jako kardynał, w jednym ze swoich podstawowych dzieł teologicznych pt. Duch liturgii, odnosi się do zwrotu św. Pawła w następujący sposób:

„Pawłowe pojęcie logike latreía, pojęcie służby Bożej odpowiadającej Logosowi, będziemy musieli uznać za najbardziej odpowiednią formułę dla wyrażenia postaci liturgii chrześcijańskiej. W tym pojęciu zbiegają się zarówno duchowe dążenia Starego Testamentu, jak i procesy wewnętrznego oczyszczenia obecne w historii religii, ludzkie poszukiwanie i Boża odpowiedź. Logos stworzenia, logos w człowieku i prawdziwy Logos, który stał się ciałem – Syn – spotykają się właśnie tutaj” .

W Pawłowym wyrażeniu: „proszę was, bracia, przez miłosierdzie Boże, abyście dali ciała swoje na ofiarę żywą, świętą, Bogu miłą, jako wyraz waszej rozumnej służby Bożej: (Rz 12,1) chodzi zatem w najgłębszym sensie o Boga i o człowieka; o Boga w człowieku, precyzyjniej: o pewien rodzaj przemiany, którego punktem odniesienia, jak również wzorem jest Jezus Chrystus i jego posłuszeństwo przynoszące zbawienie. Chodzi zatem o chrysto-kształtność życia chrześcijanina (christianoi – tego, który należy do Chrystusa bez reszty). Logike latreía oznacza powierzenie Bogu ludzkiego życia, czego skutkiem jest upodobnienie człowieka do Boga (logike, na wzór Słowa).

Ratzinger, jako wnikliwy i trafny diagnostyk nie poprzestaje wyłącznie na analizie semantycznej – podaje też receptę, owo praxis, z natury swojej zakorzenione w życiu chrześcijanina. Logike latreia, ów Logosowy kult w Duchu i Prawdzie wg Ratzingera: „[…] polega na modlitwie, na otwieraniu się ludzkiego ducha na Boga. Im bardziej człowiek staje się słowem – albo lepiej: im bardziej całą swą egzystencją staje się odpowiedzią dawaną Bogu – tym lepiej sprawuje autentyczny kult” . Tyle na ten czas Joseph Ratzinger.

---

Capax Dei. Otwarcie ludzkiego ducha na Boga

W niniejszej rubryce KLEOFASA Moim założeniem i zamiarem jest dzielenie się moimi badaniami i studiami w kontekście teologii systematycznej, zwłaszcza zagadnień teologii fundamentalnej oraz interdyscyplinarnej przestrzeni styku i oddziaływania teologii, zwłaszcza jej wymiarów związanych z teologią, liturgią i kulturą tj.sztuką; szczególnie muzyką.

W przestrzeni teologii fundamentalnej pragnę zająć się głównie zagadnieniem Tradycji oraz rozumieniem tego pojęcia przez teologów około-soborowych (głównie: H. de Lubac SJ, Y. Congar OP) oraz współczesnych (J. Ratzinger).

W wymiarze teologii liturgii zamierzam prezentować moje obecnie prowadzone studia tym zagadnieniem tj. teologii liturgii Josepha Ratzingera / Benedykta XVI.

Natomiast w rozumieniu pojęcia kultura (i o tym zagadnieniu nieco szerzej), chcę się trzymać tego, co mówi na ten temat konstytucja Gaudium et spes (dalej: GS) o Kościele w świecie współczesnym, definiując kulturę jako „wszystko to, z pomocą czego człowiek […] na przestrzeni dziejów wyraża, przekazuje i zachowuje w swoich działach wielkie doświadczenia duchowe i pragnienia człowieka, po to, by służyły rozwojowi wielu, a nawet całego rodzaju ludzkiego”. W tym samym punkcie GS uznaje „wielość kultur” i „dziedzictwo właściwe każdej społeczności ludzkiej” (GS, nr 53).

Żeby jednak podkreślić wagę i aktualność zagadnienia relacji Kościoła do kultury, do kształtowania której – dodajmy –  Kościół od samego początku wnosił niemały wkład, chciałbym po krótce przywołać w tym miejscu aktualne, wnikliwe i głębokie nauczanie papieża Benedykta XVI.

Najpierw dwa cytaty: pierwszy z przemówienia wygłoszonego na uniwersytecie w Ratyzbonie 7 września 2007 roku:

„W odniesieniu do naszej europejskiej kultury znaczy to, że jeśli chce ona polegać wyłącznie na sobie i na własnej tylko, przekonującej nawet w danym momencie, argumentacji oraz – w trosce o swą laickość – odrywa się od korzeni decydujących o jej życiu, nie staje się tym samym ani rozumniejsza ani czystsza – przeciwnie: ulega rozkładowi i ginie”.

Drugi zestaw cytatów w kontekście rozumienia przeze mnie pawłowego logike latreía  pochodzi z papieskiego przemówienia wygłoszonego w Kolegium Bernardynów w Paryżu z dnia 12 września 2008 roku (aż do rewolucji francuskiej było to studium cystersów, nazwanych „bernardynami” poprzez odniesienie do św. Bernarda z Clairvaux). Papież spotkał się wówczas ze „światem kultury” i przemawiał do polityków, profesorów, uczonych, artystów, przedstawicieli religii, przedsiębiorców.

Benedykt XVI za punkt wyjścia swej refleksji obrał ducha tego historycznego i monastycznego miejsca i zadał proste pytanie: po co tu przychodzili owi młodzi zakonnicy? W odpowiedzi papież nawiązał do celu życia monastycznego i chrześcijańskiego: przychodzili, żeby szukać Boga: quaerere Deum – jest to fraza wyjęta z reguły św. Benedykta.

Jednak to szukanie Boga, to pragnienie Boga „zawiera w sobie umiłowanie literatury, miłość słowa i analizowanie wszystkich jego wymiarów” – dodaje Benedykt. Ponieważ Słowo Boże wcieliło się w słowo ludzkie, mnisi „powinni się uczyć zgłębiania tajemnic języka, rozumienia jego struktur i funkcji. Dlatego też – podobnie jak szkoła – biblioteka stanowiła integralną część klasztoru”. Przy okazji papież wspomina o wielkich liniach teologicznego humanizmu w tradycji monastycznej. Nie waha się mówić o liturgii, śpiewanej „wobec aniołów” (Ps 138,1), gdyż uważa, że „kultura śpiewu jest kulturą samego bytu”. Dalej: wspomina o wielkim wysiłku interpretowania Pisma, a dokładniej Słowa Bożego, przekazującego daleko więcej, niż tylko sens literalny. W chrześcijańskiej tradycji hermeneutycznej Benedykt XVI widzi pochodzące od Ducha Świętego „szczególne powiązanie” intelektu z miłością, zobowiązujące do wychodzenia z subiektywizmu i fundamentalizmu. „Gdyby kultura europejska miała odtąd pojmować wolność jako całkowitą nieobecność powiązań, byłoby to fatalne i z konieczności przyczyniało się do fanatyzmu i postaw arbitralnych”.

Po odniesieniu do benedyktyńskiej maksymy Ora et labora, w teologicznym pogłębieniu jej rozumienia oraz w odniesieniu do tekstów Starego i Nowego Testamentu, który mówi o współpracy człowieka z dziełem Stwórcy, Benedykt stwierdza dobitnie: „Bez tej kultury pracy, która – wraz z kulturą słowa – stworzyła monastycyzm, nie do pomyślenia byłyby rozwój Europy, jej etos i koncepcja świata”. Dodaje jednak: „Gdzie człowiek czyni siebie podobnym Bogu stwórcą, tam przekształcanie świata może łatwo doprowadzić do jego zniszczenia”.

Papież z jednej strony zachęcał do otwierania się kultury na orędzie chrześcijańskie, rozumiane jako wezwanie i zaproszenie. Z drugiej zaś potwierdził chrześcijańskie przekonanie, że w spotkaniu z Objawieniem ludzki rozum jest na nie otwarty. Rozum jako taki, jeśli się nie zamyka sam w sobie, może je dosłyszeć i przyjąć. Dlatego przekazywanie Objawienia nie może być sprawą czysto prywatną, powinno być głoszone publicznie. Jest przecież skierowane do wszystkich. W przemówieniu paryskim podstawę tego Benedykt XVI ujął w zwięzłej, treściwej formule: „Bóg przychodzi na spotkanie z człowiekiem, po to by człowiek przyszedł na spotkanie z Bogiem”.

---

Na podsumowanie i zakończenie raz jeszcze słowa Benedykta XVI:

„Bóg jest Bogiem, który objawił się jako logos i, jako logos działał i w dalszym ciągu działa z miłością dla naszego dobra. Z pewnością miłość „przekracza” wiedzę i dlatego zdolna jest więcej dostrzec niż sama myśl (por. Ef 3,19), niemniej jednak w dalszym ciągu jest to miłość Boga, który jest logosem. Skutkiem tego, chrześcijański kult jest logike latreia, kultem w zgodzie z wiecznym Słowem i naszym rozumem (por. Rz 12,1)”.

Benedykt XVI w pierwszej adhortacji apostolskiej Sacramentum caritatis, odwołując się do Bonawentury, podkreśla, że to właśnie w Logosie – „«[…] w Jezusie […] kontemplujemy piękno i blask początków», zaś «odnoszenie się do atrybutu piękna nie jest jedynie estetyzmem, ale sposobem docierania do nas prawdy o miłości Boga w Chrystusie poprzez piękno. Fascynuje nas i porywa, odrywając nas od nas samych i pociągając nas ku naszemu prawdziwemu powołaniu: ku miłości».

Właśnie w powyższych trzech przestrzeniach logike latreia rozumnej służby Bożej tj: teologii, liturgii i kultury na łamach KLEOFASA  będziemy razem, drogi czytelniku querere Deum – poszukiwać, otwierać się Boga, który – nie zapominajmy – wychodzi jako pierwszy z miłością na spotkanie człowieka.

---

---

W pisaniu powyższego tekstu korzystałem z następujących pozycji:

1. J. Szymik, Theologia Benedicta, tom II, Katowice 2012, s. 56, 62.
2. J. Ratzinger, Duch liturgii, tł. E. Piecul, Poznań 2002, s. 46.
3. J. Ratzinger, Jezus z Nazaretu, cz. II, tł. W. Szymona, Kielce 2011, s. 249.
4. Benedykt XVI, Sacramentum caritatis, nr 35.
5. fragment papieskiego przemówienia w Ratyzbonie cytuję za:http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/benedykt_xvi/podroze/ben16-ratyzbona_12092006.html
6. cytaty przemówienia Benedykta XVI w Kolegium Bernardynów pochodzą z: https://w2.vatican.va/content/benedict-xvi/pl/speeches/2008/september/documents/hf_ben-xvi_spe_20080912_parigi-cultura.html